Ὁ συνολικὸς ἀριθμὸς τῶν πολιτειῶν τοῦ Ἀριστοτέλους ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ ἀποσπάσματα, ποὺ διασώθηκαν σὲ διάφορους συγγραφεῖς, εἶναι 99. Στὰ 51 ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἀποσπάσματα τὸ ὄνομα τοῦ Ἀριστοτέλους καὶ ὁ τῖτλος τῶν Πολιτειῶν ἀναφέρονται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἔτσι:
«Ἀριστοτέλης ἐν τῇ ……..ων πολιτεία». Σὲ ἄλλα 16 ἀναφέρεται ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλὰ ὄχι καὶ τὸ ὄνομα τῆς πολιτείας. Καὶ στὰ ὑπόλοιπα εἶναι πρόδηλα ἀπὸ τὸ περιεχόμενο, καὶ τοῦ Ἀριστοτέλους τὸ ὄνομα καὶ τῆς πολιτείας. Ἔτσι, καταρτίσθηκε ὁ κατάλογος τῶν πολιτειῶν τοῦ Ἀριστοτέλους:
Ἀθηναίων
|
Κυρηναίων
|
Ἀντανδρίων
|
Ἐπιδαμνίων
|
Αἰγινητῶν
|
Λακεδαιμονίων
|
Ἀδραμυτηνῶν
|
Ἐρετριέων
|
Αἰτωλῶν
|
Λευκαδίων
|
Ἐπιδαυρίων
|
Ἐρυθρέων
|
Ἀκαρνάνων
|
Λοκρῶν
|
Θηβαίων
|
Ἐστιαίων
|
Ἀκαγαντίνων
|
Λυκίων
|
Ἰασέων
|
Ζαγκλαίων
|
Ἀμβρακιωτῶν
|
Μασσαλιωτῶν
|
Κρητῶν
|
Ἠραιέων
|
Ἀργείων
|
Μεγαρέων
|
Κροτωνιατῶν
|
Ἠρακλεωτῶν
|
Ἀρκάδων
|
Μεθωναίων
|
Κυθηρίων
|
Θηραίων
|
Ἀχαιών
|
Μηλιέων
|
Μηλίων
|
Ἰστιαίων
|
Βοττιαίων
|
Ναξίων
|
Μιλησίων
|
Καρχηδονίων
|
Γελώων
|
Νεαπολιτῶν
|
Ρηγίνων
|
Καταναίων
|
Δελφῶν
|
Ὀπουντίων
|
Ροδίων
|
Κλαζομενίων
|
Δηλίων
|
Ὀρχομενίων
|
Σολέων
|
Κώων
|
Ἠλείων
|
Παρίων
|
Συβαριτῶν
|
Λαρισαίων
|
Ἠπειρωτῶν
|
Πελληναίων
|
Τηνίων
|
Λεοντίνων
|
Θετταλῶν
|
Σαμίων
|
Χαλκηδονίων
|
Μαγνήτων
|
Ἰθακησίων
|
Σαμοθρακῶν
|
(16)
|
Μαντινέων
|
Ἰμεραίων
|
Σικυωνίων
|
Μολοσσῶν
| |
Κίων
|
Σινωπαίων
|
Ἀμφιπολιτῶν
|
Μυτιληναίων
|
Κερκυραίων
|
Συρακοσίων
|
Ἀντισσαίων
|
Ῥοδίων
|
Κιανῶν
|
Ταραντίνων
|
Ἀπολλωνιστῶν
|
Φαρσαλίων
|
Κολοφωνίων
|
Τεγεατῶν
|
ἐν Πόντῳ
|
Χαλκιδέων
|
Κορινθίων
|
Τενεδίων
|
Ἀρυδηνῶν
|
Χίων
|
Κυθνίων
|
Τροιζηνίων
|
Ἀφυταίων
|
Ὠρειτῶν
|
Κυμαίων
|
Φωκαέων
|
Βυζαντίων
| |
Κυπρίων
|
(51)
|
Γιὰ τὴν προπαρασκευὴ τοῦ συγγράμματος ὁ Ἀριστοτέλης θὰ χρησιμοποίησε βέβαια πολλοὺς συνεργάτες καὶ μάλιστα τοὺς ἐπιδεξιώτερους ἀπὸ τοὺς μαθητάς του. Τὴν συγγραφή ὅμως μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε ὅτι τὴν ἔκανε ὁ ἴδιος.
Πρώτη στὸ ὅλο ἔργο ἦταν ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία, σὰν αὐθεντικὴ ἀλλὰ ἡ ὁποία χάθηκε καὶ πιὸ νωρὶς ἀπὸ τὰ ἄλλα ἒργα. Γιατὶ καὶ ὁ Φώτιος ποὺ τὴ γνώρισε ἀπὸ κάποια ἐπιτομὴ, καὶ ὁ παλαιότερός του Ἠσύχιος, δὲν ἀναφέρουν κανένα ἀκριβὲς της ἀπόσπασμα. Εἶναι δε περίεργο ὅτι συνέβη τόσο νωρὶς ἡ ἀπώλειά της, γιατὶ βέβαια ὑπῆρχαν πολλὰ ἀντίγραφά της, καὶ τῆς ἀποδιδόταν πολὺ μεγάλη σημασία διότι εἶχε γραφτεῖ ἀπὸ ἴδια καὶ προσωπικὴ ἀντίληψη τοῦ Ἀριστοτέλους, ὁ ὁποῖος τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του ἔμεινε στὴν Ἀθήνα.
Ἀπὸ τὸ ἔργο του αὐτό, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ἐπόμενους συγγραφεῖς δανείζονταν πληροφορίες, κρίσεις καὶ περικοπές. Ὁ Κικέρων εἶχε τὸ ἔργο αὐτὸ στὴν βιβλιοθήκη του, ὁ Πλούταρχος ἀπὸ αὐτὸ ἰδίως ἄντλησε τὸν βίο τοῦ Σόλωνα καὶ μὲ αὐτὸ διευκρίνησε πολλὰ στοὺς βίους τοῦ Θησέως, τοῦ Περικλέους καὶ τοῦ Νικίου. Ὁ Ἀρποκρατίων δὲ τέλος καὶ ὅλοι οἱ λεξικογράφοι ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἔργο πῆραν σαφεῖς πληροφορίες γιὰ τοὺς Ἀθηναϊκοὺς θεσμούς.
Αὐτὴν τὴν χρησιμοποίηση τοῦ ἔργου ἀπὸ πολλοὺς συγγραφεῖς, ἀναφέρει καὶ ὁ Th. Reinach σὰν αἰτία τῆς ἀπώλειάς του, ἰσχυριζόμενος ὅτι οἱ Βυζαντινοὶ ἀντιγραφεῖς θεωροῦσαν ἀνωφελὲς νὰ ἐπιχειρήσουν τὴν ἀντιγραφὴ ἔργου τὸ ὁποῖο ὁλόκληρο σχεδόν, κατὰ τὴν ἀντίληψή τους, περιλαμβανόταν ἀποσπασματικὰ σὲ ἄλλα συγγράματα.
Βέβαιο εἶναι ὅτι ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ἀναγεννήσεως ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία θεωρεῖτο ἀπωλεσθεῖσα ὀριστικὰ, καὶ ἀπὸ τότε μόνο τὰ συλλεγέντα ἀπὸ ἄλλες μεριὲς αὐθεντικὰ ἢ ἀλλοιωμένα ἀποσπάσματα, 90 περίπου, καὶ ἡ δισέλιδη περίληψη τῶν περιεχομένων της, ἡ γνωστὴ μὲ τὸν τῖτλο «ἐκ τῶν Ἠρακλειδῶν περὶ πολιτείας Ἀθηναίων», ἒδιναν κάποια ἰδέα αὐτῆς καὶ τῆς ὅλης πραγματείας τῶν πολιτευμάτων ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη.
Βέβαιο εἶναι ὅτι ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ἀναγεννήσεως ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία θεωρεῖτο ἀπωλεσθεῖσα ὀριστικὰ, καὶ ἀπὸ τότε μόνο τὰ συλλεγέντα ἀπὸ ἄλλες μεριὲς αὐθεντικὰ ἢ ἀλλοιωμένα ἀποσπάσματα, 90 περίπου, καὶ ἡ δισέλιδη περίληψη τῶν περιεχομένων της, ἡ γνωστὴ μὲ τὸν τῖτλο «ἐκ τῶν Ἠρακλειδῶν περὶ πολιτείας Ἀθηναίων», ἒδιναν κάποια ἰδέα αὐτῆς καὶ τῆς ὅλης πραγματείας τῶν πολιτευμάτων ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη.
Ἀριστοτέλης, Francesco Hayez, 1811.
Τὸ 1885 ὅμως σὲ φθαρμένο πάπυρο τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Βερολίνου ἀνέγνωσαν ἀποσπάσματα ἱστορικῆς ὕλης, τὰ ὁποῖα ἀναγνωρίσθηκαν ὅτι ἀνῆκαν στὴν Ἀριστοτελικὴ Ἀθηναίων Πολιτεία. Ἐπειδὴ δὲ ὁ πάπυρος προερχόταν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο, ὅπου εἶχαν ἤδη βρεθεῖ οἱ λόγοι τοῦ ρήτορα Ὑπερείδους καὶ τὸ Παρθένιον τοῦ ποιητοῦ Ἀλκμάνους, γεννήθηκε ἡ ἐλπίδα ὃτι ἐκεῖ θὰ βρισκόταν καὶ ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία, καθῶς μάλιστα σὲ κάποιον κατάλογο Αἰγυπτιακῆς βιβλιοθήκης, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὴν Πετρούπολη, βεβαιωνόταν πῶς τὸ ἔργο βρισκόταν στὴν Αἴγυπτο κατὰ τὸν 3ο μ.Χ. αἰώνα.
Καὶ ἡ ἐλπίδα ἔγινε πραγματικότητα μετὰ ἀπὸ λίγο καιρό. Τὸ 1891 ἀναγγέλθηκε στὸ Λονδῖνο, ὃτι μεταξὺ δέσμης παπύρων, ἄγνωστο πῶς καὶ πότε εἰσαχθέντων στὸ Βρετανικὸ Μουσεῖο, ἀνευρέθῃ ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία τοῦ Ἀριστοτέλους. Μετὰ ἀπὸ λίγες ἐβδομάδες ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν Kenyon κατὰ πρώτη φορὰ.
Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τὸ κείμενο, ἀναγνωρίσθηκε ὡς αὐθεντικό, διαπιστώθηκε μάλιστα καὶ ἡ μεγάλη ἀρχαιότητα τοῦ ἐγγράφου, ποὺ ἀναγόταν στὸν 1ο μ.Χ. αἰώνα…
Νέα Ἐφημερίς, ἀρ. φύλ. 15, 15.01.1891
ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΙΣ
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
ΠΑΠΥΡΟΣ ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ
ἄρτι εὑρεθεὶς καὶ ἀποκτηθεὶς
Εἶνε γνωστόν, ὅτι τὰ πολιτικὰ τοῦ μεγάλου φιλοσόφου τῆς ἀρχαιότητος τοῦ Ἀριστοτέλους εἰσὶ τὸ πόρισμαἑκατοντάδος καὶ πλέον πολιτευμάτων τῶν ἀρχαίων καιρῶν, ἅτινα εἶχε φροντίσει καὶ συλλέξει πρὸς μελέτην καὶσυμπεράσματα. Καὶ ταῦτα μὲν ἔκτοτε θεωροῦνται ἀπολεσθέντα, μένουσι δὲ μόνον τὰ ἀθάνατα πολιτικὰ, ὁκαρπὸς τῆς τοσαύτης ἐπεξεργασίας, ἐκ μελέτης ἐπὶ τοῦ τρόπου, καθ’ ὃν ἐπολιτεύοντο οἱ διάφοροι τότε λαοὶ.Ἀλλὰ μετὰ χαρᾶς ὁ κόσμος ἔμαθεν ἐπ’ ἐσχάτων, καὶ ἰδίως ὁ τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν τῆς ἐποχῆς κόσμος, ὅτι μεταξὺ διαφόρων παπύρων, οὓς ἐν Αἰγύπτῳ τελευταῖον ἠγόρασεν, ἄδηλον πῶς περιελθόντας εἰς γνῶσίν του, τὸ Βρεττανικὸν Μουσεῖον, εὑρέθη καὶ ὁ περιέχων ἓν ἐκ τῶν πολιτευμάτων, ἐφ’ οἷς ᾠκοδόμησε τὰ ἀθάνατα πολιτικὰ ὁ περικλεὴς πάνσοφος ἕλλην Ἀριστοτέλης, τοῦτο δὲ ἀκριβῶς εἶνε τὸ πολίτευμα τῶν Ἀθηναίων, δι’ ὃἀγάλλεται πᾶσα ψυχὴ συμπολίτου μας σήμερον. Αἱ σπουδαῖαι ἐφημερίδες τῆς Ἀγγλίας, οἱ Καιροὶ καὶ ἄλλαι,ἀφιερόνουν μακρότατα ἄρθρα εἰς τὴν πολύτιμον ταύτην εὕρεσιν, ἧς δὲν ἀμφιβάλλομεν, ὅτι ταχέως θὰ ἔχωμεν τὸκείμενον δημοσιευμένον πρὸς χαράν μας ἄμετρον τῶν φιλολόγων, ἀπόλαυσιν δ’ ἀνέκφραστον τῶν πολιτικῶνἀνδρῶν ἁπάσης τῆς γῆς.
