«Τον καιρό της Σαπφούς», έργο του Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ, Μουσείο J. Paul Getty (1904).
Είχε προσωπική σχέση με τη Σαπφώ ο ποιητής Αλκαίος;
Για την προσωπική σχέση του Αλκαίου με τη Σαπφώ δεν είναι, βέβαια, τίποτε γνωστό, όμως ήδη η αρχαιότητα τους έβλεπε σαν ποιητικό ζευγάρι και έτσι τους παρέστησε (αγγειογραφία του 5ου αι. π.Χ.: Schefold 55). Απέναντι στην τρυφερή θηλυκότητα της Σαπφώς στέκεται - δημιουργώντας την αίσθηση μιας ζωηρής αντίθεσης - ο αντρίκιος, γεμάτος δύναμη αγωνιστικός χαρακτήρας του Αλκαίου.
ΟΛΟΙ έχουν ακουστά για τον λυρικό ποιητή Αλκαίο από τη Μυτιλήνη (Μυτιληναίος). Γεννήθηκε μεταξύ 630 και 620 π.Χ. στη Μυτιλήνη της Λέσβου. Οι χρονολογίες της ζωής του, για τις οποίες δεν έχουμε από πουθενά αλλού πληροφορίες, συνάγονται, λειψές όμως και αβέβαιες, μόνο από τα ποιήματά του. Ο Αλκαίος ήταν βαθιά μπλεγμένος στους κομματικούς αγώνες των αριστοκρατών της πατρίδας του: σε μια αψιμαχία με τους Αθηναίους στον Ελλήσποντο έχασε την ασπίδα του· ύστερα από μια απόπειρα δίχως αποτέλεσμα κατά του τυράννου Μυρσίλου έπρεπε να πάει εξορία· τον θάνατο του τυράννου ο Αλκαίος τον χαιρέτισε με στίχους πανηγυρικής αγαλλίασης (332 LP" τους στίχους του Αλκαίου τους χρησιμοποίησε αργότερα ο Οράτιος - ωδή Ι 37 - για τον θάνατο της Κλεοπάτρας). Με τον Πιττακό, που πήρε στη συνέχεια την εξουσία, ο Αλκαίος φαινόταν να έχει φιλικές σχέσεις, ύστερα όμως από λίγο του επιτέθηκε άγρια και έπρεπε να ξαναπάει εξορία (Θράκη, Αίγυπτο;). Κατοπινότεροι στίχοι του μιλούν για μια επάνοδο του στην πατρίδα, κάτι που ίσως μας επιτρέπει να σκεφτούμε κάποια αμνηστεία· ένα ποίημα (50 LP) δείχνει τον ποιητή σε μεγαλύτερη ηλικία, η χρονολογία όμως του θανάτου του είναι άγνωστη.
Η ζωή των αριστοκρατών
Το πλούσιο έργο του Αλκαίου περιλάμβανε ποιήματα που γράφτηκαν με τις πιο διαφορετικές αφορμές και είχαν το πιο ποικίλο περιεχόμενο, ήδη όμως η αρχαιότητα τα έβαλε σε κάποια τάξη: ύμνοι σε θεούς και ήρωες, καθώς και μυθολογικά θέματα, εκπροσωπούνται, στα αποσπάσματα που έχουμε, μόνο σποραδικά· τραγούδησε τον Απόλλωνα, τους Διόσκουρους και τον Ερμή- από τις επικές μορφές έβαλε στην ποίηση του τον Αίαντα και την Ελένη. Tα λεγόμενα «στασιωτικά» του ποιήματα ήταν, κατά κανόνα, ποιήματα καθημερινής πολιτικής πραγματικότητας, που τραγουδιούνταν στις συντροφιές των ομοϊδεατών και άσκησαν μεγάλη επίδραση στα αττικά σκόλια: αγωνιστική διάθεση, μίσος και έχθρα, αγαλλίαση για τις νίκες, απελπισία για τις ήττες χαρακτηρίζουν αυτά τα τραγούδια, και μαζί προειδοποιήσεις μπροστά στον κίνδυνο από τους τυράννους και προσκλήσεις σε αγώνες για την ελευθερία. Εδώ ανήκει η ματιά στην αίθουσα των όπλων (357 LP), αλλά και η πρόσκληση σε πιοτό με την παρέα ενώ έξω λυσσομανάει ο χειμώνας (338" ο Οράτιος το μιμήθηκε στην ωδή Ι 9): τέτοια ποιήματα μας δίνουν μια ιδέα για τον τρόπο ζωής αυτών των αριστοκρατών. Από πλευράς περιεχομένου στενά δεμένα με αυτά είναι τα τραγούδια του πιοτού, που τραγουδιούνταν στα συμπόσια· μερικές φορές με ένα ελαφρά φιλοσοφικό χρώμα εκφράζουν αλήθειες της ζωής με έναν τρόπο που θυμίζει γνωμικά. Από τα ερωτικά του τραγούδια δεν μας σώθηκε σχεδόν τίποτε· δεν έλειπαν, ωστόσο, από τον κύκλο των θεμάτων του. Μπροστά σε άμεσα βιωματική ποίηση φαίνεται πως βρισκόμαστε με το ποίημα 326· αρχαίες υποδείξεις και ποικιλότροπη αργότερα μίμηση μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μας πρόσφεραν την απόδειξη ότι το ποίημα είχε αλληγορικό χαρακτήρα και ότι εννοούσε τη στιγμή ενός επαναστατικού ανατρεπτικού κινήματος (χρησιμοποιήθηκε από τον Αισχύλο στους Επτά, από τον Σοφοκλή στην «Αντιγόνη», αργότερα από τον Οράτιο στην ωδή Ι 14)· η αλληγορία για το κράτος-πλοίο έγινε στο τέλος κοινό γλωσσικό κτήμα (J. Anouilh στην Αντιγόνη του). Μεγάλη εικονογραφική δύναμη έχει η συγκλονιστική περιγραφή της βασανιστικής κάψας του καλοκαιριού (347).
Η προσωπική σχέση Σαπφούς και Αλκαίου
Όπως η Σαπφώ, έγραψε και ο Αλκαίος σε αιολική διάλεκτο· αυτό το δίδυμο αστέρι αποτελεί την κορυφαία στιγμή του ελληνικού λυρισμού. Για την προσωπική σχέση του Αλκαίου με τη Σαπφώ δεν είναι, βέβαια, τίποτε γνωστό, όμως ήδη η αρχαιότητα τους έβλεπε σαν ποιητικό ζευγάρι και έτσι τους παρέστησε (αγγειογραφία του 5ου αι. π.Χ.: Schefold 55). Απέναντι στην τρυφερή θηλυκότητα της Σαπφώς στέκεται - δημιουργώντας την αίσθηση μιας ζωηρής αντίθεσης - ο αντρίκιος, γεμάτος δύναμη αγωνιστικός χαρακτήρας του Αλκαίου. Με την αμεσότητα και τη χρωματική τους ποικιλία, με την εικονογραφική δύναμη των εκφράσεων τους και με την ψυχική ταραχή που αυτές προκαλούν, με το ταμπεραμέντο και με το πάθος τους τα ποιήματα αυτά συνεπαίρνουν τον αναγνώστη και τον μεταφέρουν πέρα από τις στιγμές του χρόνου στις οποίες αυτά αναφέρονται. Στους ύμνους του η γλώσσα του βρίσκει - με έναν τρόπο εντελώς φυσικό -γερό στήριγμα στη γλώσσα του έπους· κατά τα άλλα εμφανίζεται λιτή και δίχως εκφραστικό πάθος. Από την πλευρά της μορφής ο Α. χρησιμοποίησε το πλούσιο απόθεμα σε αιολικά, με περισσή τέχνη κατασκευασμένα στροφικά τραγούδια (τετράστιχα- δάκτυλοι, ίαμβοι, χορίαμβοι, γλυκώνειοι)· με εξαιρετική τέχνη κατασκευασμένες στροφές πήραν το όνομα τους από το όνομα του, από το όνομα της Σαπφώς και από το όνομα του Ασκληπιάδη, είχαν όμως ήδη πάρει την οριστική τους μορφή στην εποχή του.
Tα ποιήματα του Αλκαίου ήταν πολύ δημοφιλή στους Αττικούς, όπως δείχνουν οι πολλαπλές επιδράσεις τους στα σκόλια· τραγικοί και κωμικοί ποιητές τον παραθέτουν ευκαιριακά. Τη μεγαλύτερη επίδραση την άσκησε στον Οράτιο, ο οποίος τον μιμήθηκε συχνά και σύγκρινε το «πιο γεμάτο σε δύναμη τραγούδι» του Αλκαίου με το τραγούδι της Σαπφώς (ωδή III 13).
Η γενική εκτίμηση είχε ως αποτέλεσμα να συμπεριληφθεί το όνομα του Αλκαίου στον Κανόνα των λυρικών ποιητών, που περιλάμβανε εννέα κλασικούς, στους οποίους οι αλεξανδρινοί λόγιοι απέδιδαν ύψιστη τιμή. Ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος έκανε μια θεμελιώδη έκδοση των ποιημάτων του Αλκαίου σε 10 βιβλία· ακόμη και στον Ιο αι. μ.Χ. γράφονταν υπομνήματα στο έργο του. Το μαρτυρούν υπολείμματα τους σε ευρήματα μας από τον 2ο και 3ο αι. μ.Χ. στην Αίγυπτο. Ως εμάς έφτασαν μόνο αποσπάσματα, στα οποία προστέθηκαν, εντελώς πρόσφατα, πολυάριθμα παπυρικά ευρήματα.
Το πλούσιο έργο του Αλκαίου περιλάμβανε ποιήματα που γράφτηκαν με τις πιο διαφορετικές αφορμές και είχαν το πιο ποικίλο περιεχόμενο, ήδη όμως η αρχαιότητα τα έβαλε σε κάποια τάξη: ύμνοι σε θεούς και ήρωες, καθώς και μυθολογικά θέματα, εκπροσωπούνται, στα αποσπάσματα που έχουμε, μόνο σποραδικά· τραγούδησε τον Απόλλωνα, τους Διόσκουρους και τον Ερμή- από τις επικές μορφές έβαλε στην ποίηση του τον Αίαντα και την Ελένη. Tα λεγόμενα «στασιωτικά» του ποιήματα ήταν, κατά κανόνα, ποιήματα καθημερινής πολιτικής πραγματικότητας, που τραγουδιούνταν στις συντροφιές των ομοϊδεατών και άσκησαν μεγάλη επίδραση στα αττικά σκόλια: αγωνιστική διάθεση, μίσος και έχθρα, αγαλλίαση για τις νίκες, απελπισία για τις ήττες χαρακτηρίζουν αυτά τα τραγούδια, και μαζί προειδοποιήσεις μπροστά στον κίνδυνο από τους τυράννους και προσκλήσεις σε αγώνες για την ελευθερία. Εδώ ανήκει η ματιά στην αίθουσα των όπλων (357 LP), αλλά και η πρόσκληση σε πιοτό με την παρέα ενώ έξω λυσσομανάει ο χειμώνας (338" ο Οράτιος το μιμήθηκε στην ωδή Ι 9): τέτοια ποιήματα μας δίνουν μια ιδέα για τον τρόπο ζωής αυτών των αριστοκρατών. Από πλευράς περιεχομένου στενά δεμένα με αυτά είναι τα τραγούδια του πιοτού, που τραγουδιούνταν στα συμπόσια· μερικές φορές με ένα ελαφρά φιλοσοφικό χρώμα εκφράζουν αλήθειες της ζωής με έναν τρόπο που θυμίζει γνωμικά. Από τα ερωτικά του τραγούδια δεν μας σώθηκε σχεδόν τίποτε· δεν έλειπαν, ωστόσο, από τον κύκλο των θεμάτων του. Μπροστά σε άμεσα βιωματική ποίηση φαίνεται πως βρισκόμαστε με το ποίημα 326· αρχαίες υποδείξεις και ποικιλότροπη αργότερα μίμηση μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μας πρόσφεραν την απόδειξη ότι το ποίημα είχε αλληγορικό χαρακτήρα και ότι εννοούσε τη στιγμή ενός επαναστατικού ανατρεπτικού κινήματος (χρησιμοποιήθηκε από τον Αισχύλο στους Επτά, από τον Σοφοκλή στην «Αντιγόνη», αργότερα από τον Οράτιο στην ωδή Ι 14)· η αλληγορία για το κράτος-πλοίο έγινε στο τέλος κοινό γλωσσικό κτήμα (J. Anouilh στην Αντιγόνη του). Μεγάλη εικονογραφική δύναμη έχει η συγκλονιστική περιγραφή της βασανιστικής κάψας του καλοκαιριού (347).
Η προσωπική σχέση Σαπφούς και Αλκαίου
Όπως η Σαπφώ, έγραψε και ο Αλκαίος σε αιολική διάλεκτο· αυτό το δίδυμο αστέρι αποτελεί την κορυφαία στιγμή του ελληνικού λυρισμού. Για την προσωπική σχέση του Αλκαίου με τη Σαπφώ δεν είναι, βέβαια, τίποτε γνωστό, όμως ήδη η αρχαιότητα τους έβλεπε σαν ποιητικό ζευγάρι και έτσι τους παρέστησε (αγγειογραφία του 5ου αι. π.Χ.: Schefold 55). Απέναντι στην τρυφερή θηλυκότητα της Σαπφώς στέκεται - δημιουργώντας την αίσθηση μιας ζωηρής αντίθεσης - ο αντρίκιος, γεμάτος δύναμη αγωνιστικός χαρακτήρας του Αλκαίου. Με την αμεσότητα και τη χρωματική τους ποικιλία, με την εικονογραφική δύναμη των εκφράσεων τους και με την ψυχική ταραχή που αυτές προκαλούν, με το ταμπεραμέντο και με το πάθος τους τα ποιήματα αυτά συνεπαίρνουν τον αναγνώστη και τον μεταφέρουν πέρα από τις στιγμές του χρόνου στις οποίες αυτά αναφέρονται. Στους ύμνους του η γλώσσα του βρίσκει - με έναν τρόπο εντελώς φυσικό -γερό στήριγμα στη γλώσσα του έπους· κατά τα άλλα εμφανίζεται λιτή και δίχως εκφραστικό πάθος. Από την πλευρά της μορφής ο Α. χρησιμοποίησε το πλούσιο απόθεμα σε αιολικά, με περισσή τέχνη κατασκευασμένα στροφικά τραγούδια (τετράστιχα- δάκτυλοι, ίαμβοι, χορίαμβοι, γλυκώνειοι)· με εξαιρετική τέχνη κατασκευασμένες στροφές πήραν το όνομα τους από το όνομα του, από το όνομα της Σαπφώς και από το όνομα του Ασκληπιάδη, είχαν όμως ήδη πάρει την οριστική τους μορφή στην εποχή του.
Tα ποιήματα του Αλκαίου ήταν πολύ δημοφιλή στους Αττικούς, όπως δείχνουν οι πολλαπλές επιδράσεις τους στα σκόλια· τραγικοί και κωμικοί ποιητές τον παραθέτουν ευκαιριακά. Τη μεγαλύτερη επίδραση την άσκησε στον Οράτιο, ο οποίος τον μιμήθηκε συχνά και σύγκρινε το «πιο γεμάτο σε δύναμη τραγούδι» του Αλκαίου με το τραγούδι της Σαπφώς (ωδή III 13).
Η γενική εκτίμηση είχε ως αποτέλεσμα να συμπεριληφθεί το όνομα του Αλκαίου στον Κανόνα των λυρικών ποιητών, που περιλάμβανε εννέα κλασικούς, στους οποίους οι αλεξανδρινοί λόγιοι απέδιδαν ύψιστη τιμή. Ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος έκανε μια θεμελιώδη έκδοση των ποιημάτων του Αλκαίου σε 10 βιβλία· ακόμη και στον Ιο αι. μ.Χ. γράφονταν υπομνήματα στο έργο του. Το μαρτυρούν υπολείμματα τους σε ευρήματα μας από τον 2ο και 3ο αι. μ.Χ. στην Αίγυπτο. Ως εμάς έφτασαν μόνο αποσπάσματα, στα οποία προστέθηκαν, εντελώς πρόσφατα, πολυάριθμα παπυρικά ευρήματα.
http://www.sakketosaggelos.gr/
