Γιορτή της μητέρας

«Με ξύπνησε ξημέρωμα μια αύρα μια πνοή,Μάνα, μητέρα, μαμά. Τρεις λέξεις που κλείνουν μέσα τους ομορφιά, τρυφερότητα, και αγάπη. Η «μητέρα», βιολογική και μη, αποτελεί ίσως την πιο σημαντική παρουσία στη ζωή του ανθρώπου. Μια ύπαρξη γλυκιά και ανιδιοτελής. Είναι εκεί όταν τη χρειαζόμαστε, πρόθυμη να μας ακούσει και να μας δώσει τις συμβουλές της, τη φροντίδα της, την αγκαλιά της, να μας θρέψει και να μας ηρεμήσει, να διώξει μαγικά τον φόβο και τον πόνο μας. Ένας ανυπέρβλητος δεσμός που υμνήθηκε όσο κανένας άλλος, η μάνα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης χιλιάδων καλλιτεχνών. Στους πρώτους στίχους ενός ποιήματος αφιερωμένου στη μάνα διαβάζουμε:

στο μάγουλο φτερούγισε της μάνας μου φιλί
το χάδι της με γέμισε με αγάπη και στοργή
και πίσω ξαναγύρισα ξανάγινα παιδί.
Μ’ ένα φιλί και μια ευχή και το χαμόγελο της,
σαν ξύπνησα τον ήλιο μου είδα στο πρόσωπο της»

Η μητέρα ήταν, είναι και θα είναι ξεχωριστή για το παιδί, τον έφηβο, τον ενήλικα. Και η σημερινή μέρα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ευκαιρία για να την τιμήσουμε και να της δείξουμε πόσο πολύ την αγαπάμε.

Πρόκειται για μια γιορτή αρκετά παλιά. Στην Αρχαία Ελλάδα συναντάμε την πρωταρχική αναφορά στην “γιορτή της μητέρας”, με μια ανοιξιάτικη γιορτή αφιερωμένη στη Θεά Γαία. Η θεά Γαία, ή αλλιώς «Η μεγάλη μητέρα», ήταν σύζυγος του Ουρανού και μητέρα όλων των θεών και των ανθρώπων, και κάθε άνοιξη λατρευόταν ως υπέρτατη θεότητα. Αυτή ήταν και η πρώτη μορφή εορτασμού της Μητέρας. Με τα χρόνια η λατρεία πέρασε στην κόρη της Ρέα, που ήταν σύζυγος του Κρόνου και μητέρα του Δία. Η Ρέα ονομάστηκε “Μητέρα των Θεών”, μιας και ήταν η πρώτη που γέννησε με τοκετό και ανάθρεψε τα παιδιά της με μητρικό γάλα. Οι αρχαίοι Έλληνες, τιμούσαν τη Ρέα, τη θεά της γης και της γονιμότητας κάθε άνοιξη.

Η τιμή προς τη μητέρα συνεχίστηκε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια όπου συναντάμε τη Γιορτή της Μητέρας ως γιορτή αφιερωμένη στη Θεά Κυβέλη και γινόταν κάθε Μάρτιο. Στην Αγγλία του 1600 μ.Χ, η γιορτή της μητέρας αποκαλούνταν “Mothering Sunday” ή αλλιώς «Κυριακή της μητέρας», και γιορταζόταν την 4η Κυριακή της Σαρακοστής κάθε χρόνο. Εκείνη τη μέρα όλοι οι υπηρέτες έπαιρναν από τα αφεντικά τους μία μέρα άδεια, για να επισκεφτούν τα σπίτια τους και να περάσουν την μέρα τους μαζί με τις μητέρες τους.

Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη, η γιορτή  μεταβλήθηκε προς τιμή της “Μητέρας Εκκλησίας” αλλά με τον καιρό οι δύο αυτές έννοιες συγχωνεύτηκαν. Έτσι ο κόσμος τιμούσε ταυτόχρονα την μητέρα και την εκκλησία προσφέροντας παραδοσιακά δώρα όπως λουλούδια ή  γλυκά.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, στις αρχές του 20ού αιώνα, η δασκάλα Άννα Τζάρβις (Anna Jarvis) από τη Φιλαδέλφεια, αγωνίστηκε για την καθιέρωση της Γιορτής της Μητέρας, τη 2η Κυριακή του Μαΐου. Ήθελε να τιμήσει τη μητέρα της που αγωνίστηκε για τη συμφιλίωση Νοτίων και Βορείων Αμερικανών μετά τη λήξη του Αμερικανικού Εμφυλίου πολέμου το 1864. Οι αγώνες της Άννας Τζάρβις δικαιώθηκαν το 1914, όταν το Κογκρέσο όρισε ως επίσημη εθνική Γιορτή της «Μητέρας» την ημέρα αυτή.

 Στην Ελλάδα, γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Γιορτή της Μητέρας στις 2 Φεβρουαρίου του 1929, για να συνδυαστεί η Γιορτή αυτή με τη χριστιανική γιορτή της Υπαπαντής. Τελικά, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η γιορτή μεταφέρθηκε από τις 2 Φεβρουαρίου στη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου. Έτσι, κάθε δεύτερη Κυριακή του Μαΐου έχει καθιερωθεί να γιορτάζουν οι μητέρες όλου του κόσμου και είναι μια γιορτή με συμβολικό χαρακτήρα.

Η μητρότητα είναι ένα αρχέτυπο που μοιράζεται όλο το ανθρώπινο γένος. Οι γυναίκες θέλουν να κάνουν παιδιά, ανεξαρτήτως εποχής και πολιτισμού. Όλοι οι πρόγονοί μας είχαν μια μητέρα και μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον όπου η μητέρα κι οι άλλες μητρικές φιγούρες ήταν παρούσες. Άλλωστε, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να επιβιώσουμε χωρίς τη σύνδεσή μας με μια τροφό, ειδικά στα πρώτα χρόνια της ζωής μας που είμαστε αβοήθητα βρέφη.

 Μοιάζει λοιπόν λογικό να είμαστε “φτιαγμένοι” με έναν τρόπο που να αντικατοπτρίζει αυτό το εξελικτικό περιβάλλον: ερχόμαστε σε αυτόν τον κόσμο έτοιμοι να θέλουμε μητέρα, να την αναζητούμε, να την αναγνωρίζουμε, να αλληλεπιδρούμε μαζί της. Το βρέφος στρέφεται ενστικτωδώς στο μητρικό στήθος. Έτσι, το αρχέτυπο της μητέρας, είναι η ενσωματωμένη δυνατότητα που έχουμε να αναγνωρίζουμε μια συγκεκριμένη σχέση, αυτή της «μητρότητας». Μια σχέση καθοριστική για την ανάπτυξη και  εξέλιξη της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Jung υποστηρίζει πως στην αρχή η σχέση αυτή είναι αφηρημένη, και πως πιθανότατα προβάλουμε το αρχέτυπο έξω στον κόσμο προς το πρόσωπο που μας φροντίζει, και που, συνήθως είναι η μητέρα μας.

Ένα αρχέτυπο, ακόμα και όταν δεν έχει ένα συγκεκριμένο υπαρκτό πρόσωπο στη διάθεση του, τείνουμε να το προσωποποιούμε και να το μεταφέρουμε σε κάποιο χαρακτήρα της μυθολογίας. Έτσι, ο χαρακτήρας αυτός συμβολίζει το αρχέτυπο.

Η αρχαία θεά Δήμητρα, συμβολίζει το αρχέτυπο της μητέρας. Είναι κόρη της θεάς Ρέας και εγγονή της θεάς Γαίας, ενώ μαζί με τον Δία απέκτησε μια Κόρη, την Περσεφόνη. Ο μύθος λέει πως μια μέρα, ο Άδης, ο θεός του κάτω κόσμου και αδερφός της Δήμητρας, άρπαξε την Περσεφόνη για να την κάνει γυναίκα του. Η Δήμητρα άκουσε τις φωνές της Περσεφόνης και άρχισε να την ψάχνει χωρίς όμως αποτέλεσμα. Όταν έμαθε για την αρπαγή της κόρης της θύμωσε απερίγραπτα και η θλίψη και η οργή της την οδήγησαν στην απόφαση να μην αφήσει κανένα σπόρο να φυτρώσει πάνω στη γη. Γιατί ο αποχωρισμός αυτός είναι ίδιος με το θάνατο, και βύθισε τη μάνα στην κατάθλιψη και στο θρήνο την κόρη. Η ανθρωπότητα όμως άρχισε να μαστίζεται από λιμό και τότε ο Δίας αποφάσισε να επέμβει. Ζήτησε από τη Δήμητρα να αφήσει τη γη να καρπίσει και η ίδια να επιστρέψει στον Όλυμπο. Η Δήμητρα όμως απαιτούσε την επιστροφή της Περσεφόνης. Έτσι ο Δίας διέταξε τον Πλούτωνα να αφήσει ελεύθερη την Κόρη. Ο Πλούτωνας υπάκουσε δένοντας όμως την Περσεφόνη για πάντα με τον Κάτω Κόσμο. Η Περσεφόνη γύρισε στην Δήμητρα και η θεά άφησε τη γη να βλαστήσει. Από τότε η Περσεφόνη περνούσε στον Άδη τέσσερις μήνες και τους υπόλοιπους με την μητέρα της στον Όλυμπο.

Η θεά Δήμητρα, που το όνομά της Δα-μητηρ εμπεριέχει την μητέρα, αναπαριστά το μητρικό ένστικτο το οποίο ικανοποιείται μέσα από την εγκυμοσύνη και την τεκνοποίηση, ή από την παροχή φυσικής, ψυχολογικής ή πνευματικής τροφής στους άλλους. Το δυνατό αυτό αρχέτυπο μπορεί να καθορίσει την πορεία που θα πάρει η ζωή μιας γυναίκας, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στους άλλους ανθρώπους στη ζωή της, και μπορεί να την προδιαθέσει για κατάθλιψη σε περίπτωση που η ανάγκη της να γίνει μητέρα απορριφθεί ή ματαιωθεί.

Μια γυναίκα με ισχυρό το αρχέτυπο της θεάς Δήμητρας, ποθεί να γίνει μητέρα, και όταν γίνει, νιώθει πλήρης μέσα από αυτό το ρόλο. Όταν το αρχέτυπο της θεάς Δήμητρας είναι το ισχυρότερο στην ψυχή μιας γυναίκας, η μητρότητα γίνεται αυτοσκοπός. Η εικόνα της μητέρας με το βρέφος, ανταποκρίνεται σε μια εσώτερη αναπαράσταση που την κινητοποιεί βαθύτατα. Το αρχέτυπο της μητέρας κάνει τις γυναίκες να θέλουν να φροντίσουν τους άλλους, να είναι γενναιόδωρες και δοτικές, και να αντλούν ικανοποίηση μέσα από αυτό το ρόλο.

Συνεπώς, αυτή η φροντιστική όψη του αρχετύπου της θεάς Δήμητρας μπορεί να εκφραστεί και μέσα από αντίστοιχα επαγγέλματα, όπως αυτό της δασκάλα, της νοσοκόμας, του συμβούλου, και οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα ή σχέση όπου εμπλέκεται η φροντίδα των άλλων. Το αρχέτυπο δεν σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με την τεκνοποίηση.

Σε βιολογικό επίπεδο, η θεά Δήμητρα αναπαριστά το μητρικό ένστικτο, δηλαδή την επιθυμία να μείνει έγκυος μια γυναίκα και να αποκτήσει μωρό. Ορισμένες μάλιστα γυναίκες λένε πως το επιθυμούσαν από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους. Το αρχέτυπο της θεάς Δήμητρας αποτελεί μια ισχυρή δύναμη που σπρώχνει τη γυναίκα να μείνει έγκυος. Σε ορισμένες γυναίκες η δύναμη αυτή είναι αρκετά συνειδητή και συνεπώς μπορεί να επιλέξει το χρόνο που θα προχωρήσει στην τεκνοποίηση. Στις περιπτώσεις όμως που το αρχέτυπο λειτουργεί σε ασυνείδητο επίπεδο, η «τυχαία» ή μη επιδιωκόμενη εγκυμοσύνη μπορεί να χτυπήσει την πόρτα σε ορισμένες γυναίκες. Η απόφαση για το αν θα κρατήσουν ή όχι το παιδί καθώς και οι συναισθηματικές επιπτώσεις καθορίζονται σημαντικά από το πόσο ισχυρό είναι το αρχέτυπο της μητρότητας.

Το μητρικό αυτό ένστικτο δεν περιορίζεται μόνο στην βιολογική μητρότητα και την ανατροφή των βιολογικών παιδιών μιας γυναίκας. Μέσα από το ρόλο της θετής ή ανάδοχης μητέρας, της γυναίκας που αναλαμβάνει τη φροντίδα και το μεγάλωμα ενός παιδιού, μια μεγάλη μερίδα γυναικών καταφέρνουν να  εκφράσουν συναισθήματα μητρικής αγάπης και φροντίδας σε παιδιά που δεν τα έχουν γεννήσει οι ίδιες, αλλά τα έχουν στην καρδιά τους.

Οι γυναίκες χωρίς να το συνειδητοποιούν καλλιεργούν τα χαρακτηριστικά της θεάς Δήμητρας μέσα τους και προσκαλούν το αρχέτυπο να γίνει πιο ενεργό, όταν αρχίζουν να σκέφτονται σοβαρά να γίνουν μητέρες. Καθώς επεξεργάζονται την προοπτική αυτή, αρχίζουν να παρατηρούν πιο συχνά γυναίκες που κυοφορούν, μωρά, παιδιά, ενώ παλιότερα τους ήταν σχεδόν αόρατα. Επίσης μπορούν να ενεργοποιήσουν το αρχέτυπο της μητρότητας καθώς φαντάζονται ή και ονειρεύονται τον εαυτό τους να εγκυμονεί ή να κρατά κάποιο μωρό. Επιπλέον, το ίδιο το μωρό μπορεί να ενεργοποιήσει το αρχέτυπο της μητρότητας σε μια γυναίκα. Τα συναισθήματά της για το μωρό, την κινητοποιούν να γίνει πιο υπομονετική ή να έχει περισσότερες αντοχές για χάρη του. Καθώς η γυναίκα γίνεται περισσότερο μητρική, και δουλεύει πάνω στη μητρότητα της, το αρχέτυπο της θεάς Δήμητρας μεγαλώνει μέσα της.

Το συγκεκριμένο αρχέτυπο όμως, δε σταματά στην καθεαυτή μητρότητα. Η γυναίκα Δήμητρα είναι τροφός. Αντλεί μεγάλη ικανοποίηση μέσα από την παροχή τροφής όχι μόνο στα παιδιά της, αλλά και σε ανθρώπους έξω από το στενό οικογενειακό της περιβάλλον. Έχει επιμονή και είναι πρόθυμη να προσφέρει την φροντίδα και την αρωγή της πέρα από τα στενά όρια της οικογένειας της, εκεί όπου συνάνθρωποί της τη χρειάζονται. Είναι γενναιόδωρη και με απόλυτη φυσικότητα μπορεί να προσφέρει τροφή, σωματική φροντίδα, συναισθηματική και ψυχολογική υποστήριξη, ακόμα και πνευματικότητα.

Τι μορφές όμως παίρνει το αρχέτυπο της θεάς Δήμητρας στις διάφορες φάσεις ζωής μιας γυναίκας; Στην παιδική ηλικία συναντάμε ορισμένα κορίτσια που είναι εκκολαπτόμενες γυναίκες Δήμητρα, καθώς παίζουν τις μαμάδες φροντίζοντας τα μωρά κούκλες τους. Είναι εκείνα τα κορίτσια που θέλουν να πάρουν στην αγκαλιά ένα μωρό, και που γύρω στα 10 τους ζητούν να αναλάβουν την προσοχή και τη φροντίδα κάποιου άλλου μωρού.

Κατά την εφηβεία, η απόκτηση ενός βιολογικού παιδιού είναι πλέον δυνατή καθώς το αρχετυπικό μητρικό ένστικτο ενισχύεται από τις αντίστοιχες ορμόνες. Τότε είναι που ορισμένες νεαρές γυναίκες επιθυμούν μια εγκυμοσύνη, και στις περιπτώσεις όπου προσωπικοί και κοινωνικοί παράγοντες την ενισχύουν και δεν την αποτρέπουν, καλοδέχονται το μωρό που έρχεται στη ζωή τους. Ωστόσο, η πλειονότητα των γυναικών αυτών, δεν τεκνοποιεί, καθώς ακόμα στερείται τη συντροφικότητα της θεάς Ήρας και τον ερωτισμό της θεάς Αφροδίτης.  Τείνουν όμως να παντρεύονται νωρίς και να μην επενδύουν στην εκπαίδευση και την καριέρα τους. Στις περιπτώσεις εκείνες που επιλέγουν να σπουδάσουν, επιλέγουν σχολές και επαγγέλματα φροντίδας. Δεν έχουν υψηλές προσωπικές φιλοδοξίες, ούτε είναι ανταγωνιστικές, παρόλο που δύνανται να διακριθούν. Η «θέση», που είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ήρα, είναι ασήμαντη για αυτές, κάτι που τις κάνει ιδιαίτερα ανοιχτές να συναναστραφούν με ανθρώπους που ανήκουν σε ποικίλες διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.

Η μέση ηλικία είναι ίσως η πιο σημαντική περίοδος για τη γυναίκα Δήμητρα. Αν δεν έχει ήδη αποκτήσει παιδί, αρχίζει να την απασχολεί συνειδητά η τεκνοποίηση, καθώς το βιολογικό ρολόι «τρέχει», και ασκεί χρονική πίεση για την απόκτηση απογόνου. Οι παντρεμένες γυναίκες Δήμητρα, είναι αυτές που παίρνουν την πρωτοβουλία για την απόκτηση παιδιού και που απευθύνονται σε κάποιον ειδικό όταν συναντούν δυσκολίες, ή υιοθετούν. Και οι ελεύθερες δεν διστάζουν να γίνουν ανύπαντρες μητέρες. Ακόμα και μετά την απόκτηση παιδιού, η μέση ηλικία παραμένει καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της μετέπειτα ζωής μιας γυναίκας με ισχυρό αυτό το αρχέτυπο. Τα παιδιά μεγαλώνουν και κάθε βήμα τους προς την ανεξαρτησία, δοκιμάζει την ικανότητα της να τα αποδεσμεύσει από την ίδια. Τότε ορισμένες γυναίκες, αποφασίζουν να αποκτήσουν ένα «στερνό» παιδί. Η απομάκρυνση των παιδιών μπορεί να οδηγήσει τη γυναίκα Δήμητρα σε κρίση, καθώς η απώλεια του προηγούμενου ρόλου τη βυθίζει σε θυμό και σε μεγάλο πένθος, και θέματα προσωπικά μπορεί να έρθουν στην επιφάνεια. Τότε σημάνει η ώρα που οι γυναίκα Δήμητρα  αναλογίζεται τι στερείται στη ζωή της και πως μπορεί να επιδιώξει εκ νέου μια προσωπική εσωτερική πληρότητα.

Προς τη δύση της ζωής της η γυναίκα Δήμητρα συνήθως εντάσσεται σε μια από τις παρακάτω δύο κατηγορίες. Στη πρώτη κατηγορία εμπίπτει η γυναίκα που αισθάνεται τον εαυτό της θύμα. Η πηγή αυτού του αισθήματος δυστυχίας, συχνά απορρέει από απογοητεύσεις και ανεκπλήρωτες προσδοκίες της μέσης ηλικίας. Τώρα, η βυθισμένη στο θρήνο, προδομένη και θυμωμένη Δήμητρα, κάθεται στο θρόνο της και δεν αφήνει τίποτα να αναπτυχθεί. Έτσι και η γυναίκα αυτής της κατηγορίας συνήθως μένει άπραγη και γερνά γεμάτη πίκρα. Η γυναίκα της δεύτερης κατηγορίας αντίθετα, βρίσκει αυτή την περίοδο ιδιαίτερα ανταποδοτική καθώς παραμένει δραστήρια και πολυάσχολη, γεμάτη γνώση από τις εμπειρίες της και αναγνώριση από τους άλλους για την σοφία και τη γενναιοδωρία της. Πρόκειται για τη γυναίκα Δήμητρα, που δεν έμαθε τους άλλους να  εξαρτώνται από αυτήν ή να την εκμεταλλεύονται. Αντίθετα, αυτή η γυναίκα κατάφερε να τους εμφυσήσει την ανεξαρτησία και τον αμοιβαίο σεβασμό. Παιδιά, εγγόνια, μαθητές, πελάτες, ασθενείς τρέφουν αγάπη και σεβασμό για το πρόσωπό της, όπως ακριβώς συνέβη με τη θεά Δήμητρα στο τέλος του Μύθου, που έδωσε στον άνθρωπο τα δώρα της και τιμήθηκε από αυτόν.

Γιορτή της Μητέρας, λοιπόν, σήμερα. Μία ευκαιρία να εκφράσουμε στη γυναίκα, που μας έδωσε τη ζωή και μας φρόντισε, την αγάπη και το σεβασμό μας. Λίγα λουλούδια, ένα χαμόγελο, ένα φιλί και ένα απλό «ευχαριστώ», μπορεί να είναι λίγα για να χωρέσουν την ευγνωμοσύνη μας για όλα όσα μας προσφέρει. Είναι όμως αρκετά για να την κάνουν ευτυχισμένη.

http://www.psyxologos.info/