Αρχαία Ελληνική Γλώσσα – Διαχρονικότητα και τρόπος εκμάθησης

«Η Ελληνική γλώσσα είναι όμορφη σαν τον ουρανό με τα άστρα.»
Ιρίνα Κοβάλεβα (Σύγχρονη Ρωσίδα καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Λομονόσωφ)

Η γλώσσα κάθε λαού αποτελεί το είναι του. Είναι το πνεύμα, το μυαλό, η καρδιά. Πάνω απ’ όλα όμως είναι η ψυχή του κάθε λαού αλλά και του κάθε ανθρώπου. Κάθε τι, στιγμές λύπης, χαράς, θυμού, ενθουσιασμού τις εκφράζουμε με τη γλώσσα μας. Ο Ελληνισμός έχει την τύχη να διαθέτει την πλουσιότερη γλώσσα στον κόσμο. Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Άγγλοαμερικάνοι όταν ψάχνουν να βρούνε την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια «Οι Έλληνες θα έχουν μια λέξη για αυτό». Φράση την οποίαν πρώτος είχε γράψει ο καθηγητής Όλιβερ Τάπλιν στο βιβλίο του «Ελληνικό πυρ».

«Οφείλω χάριτας στην θεία πρόνοια, διότι ευδόκησε να διδαχθώ τα αρχαία Ελληνικά, που με βοήθησαν να διεισδύσω βαθύτερα στο νόημα των θετικών επιστημών.»
Max Von Laye (Βραβείο Νόμπελ Φυσικής)

Πολλοί μίλησαν για την Ελληνική γλώσσα. Θα αναφέρω μερικά από όσα είπαν ιδίως σπουδαίοι ξένοι θέλοντας να δείξω την αξία της Ελληνικής γλώσσας και την σπουδαιότητα του να την γνωρίζουμε επαρκώς. Είπαν: Wandruska (καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Βιέννης): “Οι ευρωπαϊκές γλώσσες φαίνονται ως διάλεκτοι της Ελληνικής”,Κικέρων (Ο επιφανέστερος άνδρας της αρχαίας Ρώμης): «Εάν οι θεοί μιλούν, τότε σίγουρα χρησιμοποιούν τη γλώσσα των Ελλήνων.», M. Ventris (‘Aγγλος επιστήμων που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική γραφή Β’): “Η αρχαία Ελληνική γλώσσα είχε ανωτερότητα και εξακολουθεί να έχει απέναντι σε όλες τις νεώτερες γλώσσες και, γιατί όχι, απέναντι σε όλες τις λατινικές, γερμανικές ή σλαβικές. Αυτό το εργαλείο είναι το τελειότερο πνευματικό εργαλείο που σφυρηλάτησε ποτέ η ανθρώπινη νόησις”, Βολταίρος (Γάλλος διανοητής): “Είθε η Ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών”, Marianne McDonald (η πρωτεργάτις του  Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσης (λατ. Thesaurus Linguae Graecae) που είναι ένα επιστημονικό πρόγραμμα με στόχο την σύσταση λεξιλογίου της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα του Ομήρου και μέχρι τα τέλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που σημαδεύτηκε με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453): “Η γνώση της Ελληνικής γλώσσας είναι απαραίτητο θεμέλιο υψηλής πολιτιστικής καλλιέργειας”, G. Murray (καθηγητής της Ελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης): “Η Ελληνική είναι η τελειότερη γλώσσα. Συχνά διαπιστώνει κανείς ότι μία σκέψη μπορεί να διατυπωθεί με άνεση και χάρη στην Ελληνική, ενώ γίνεται δύσκολη και βαριά στην Λατινική, Αγγλική, Γαλλική ή Γερμανική. Είναι η τελειότερη γλώσσα επειδή εκφράζει τις σκέψεις των τελειότερων ανθρώπων”, T.L. Heath (Βρετανός μαθηματικός): “Η Ελληνική γλώσσα προσφερόταν κατά εξαιρετικό τρόπο ως όχημα της επιστημονικής σκέψεως. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της γλώσσας του Ευκλείδη είναι η θαυμαστή ακρίβεια. Η γλώσσα των Ελλήνων είναι επίσης θαυμασίως περιεκτική. Στον Αρχιμήδη, στον Ήρωνα, στον Πτολεμαίο και στον Πάππο θα βρούμε πραγματικά πρότυπα περιεκτικών δηλώσεων”, H.F. Kitto (Βρετανος καθηγητής Πανεπιστημίου Bristol): “Είναι στη φύση της Ελληνικής γλώσσας να είναι ακριβής, καθαρή και σαφής. Η ασάφεια και η έλλειψη άμεσης ενοράσεως, που χαρακτηρίζει μερικές φορές τα Αγγλικά, καθώς και τα Γερμανικά, είναι εντελώς ξένες στην Ελληνική γλώσσα. Μαζί με αυτή τη σαφήνεια και τη δημιουργικότητα και τη σοβαρότητα, βρίσκουμε επίσης ευαισθησία και άψογη κομψότητα”.

Δε θα αναφερθώ σε άλλους για το τι είπαν για την Ελληνική γλώσσα γιατί θα χρειαστούμε ολόκληρο βιβλίο. Η αξία της Ελληνικής γλώσσας είναι ολοφάνερη. Όλα τα μεγάλα πνεύματα την θαύμαζαν και την θαυμάζουν. Παρόλα ταύτα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο απαξιώνουμε την Ελληνική γλώσσα, ιδίως την Αρχαία. Εν αντιθέσει με τους διάφορους μεγάλους διανοητές που εκφράζουν ότι η Αρχαία Ελληνική είναι ζωντανή γλώσσα, διάφοροι εν Ελλάδι και Κύπρο δηλώνουν ότι τα Αρχαία Ελληνικά είναι νεκρή γλώσσα.

Το κείμενο αυτό αποσκοπεί στο να δείξει εν συντομία ότι τα Αρχαία Ελληνικά είναι ζωντανή γλώσσα, ότι ενυπάρχει στην Νέα Ελληνική που είναι συνέχεια της Αρχαίας και όχι άλλη γλώσσα όπως επίσης και έναν τρόπο εκμάθησης της Αρχαίας που θα κάνει όλους μας να την αγαπήσουμε.

Γνώση μιας γλώσσας αποτελεί βασικώς γνώση του λεξιλογίου της. Το τεχνικό μέρος, δηλαδή η σύνταξη και η γραμματική χρειάζονται πολύ λιγότερο. Αυτά είναι για τους φιλολόγους, γλωσσολόγους και γενικά τους ειδικούς επιστήμονες. Όλοι οι άλλοι δύναται να μιλούν και να κατανοούν μια γλώσσα δίχως να γνωρίζουν πλήρως το συντακτικό ή τη γραμματική. Αγρότες, παιδιά, επαγγελματίες, ακόμα και επιστήμονες και γενικά η συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού λαού μιλάει Ελληνικά δίχως να γνωρίζει ούτε γραμματική ούτε συντακτικό. Παρόλα ταύτα συνεννοούνται Ελληνικά. Ως εκ τούτου η γνώση του συντακτικού ή της γραμματικής  δεν είναι το βασικό προαπαιτούμενο για να μιλάει κάποιος καλά Ελληνικά.

Εν τούτοις στα σχολεία, σε Ελλάδα και Κύπρο, παιδεύονται οι μαθητές με περιττές λεπτομέρειες συντακτικού και γραμματικής που συνήθως αγνοούν και οι πλείστοι καθηγητές. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά, μικρά και μεγάλα, βαριούνται και απαξιώνουν την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας. Βιώνουμε έναν απίστευτο γλωσσικό εκφυλισμό. Λαός, έθνος, χωρίς γλώσσα οδηγείται προς εξαφάνιση.

Η μέθοδος κατανοήσεως και εκμάθησης της Αρχαίας Ελληνικής είναι απλή και θα την εξηγήσω πιο κάτω. Παράλληλα μέσω της μεθόδου αυτής θα διαφανεί ότι τα Αρχαία Ελληνικά είναι ζωντανή γλώσσα. Κάθε λέξη που δεν καταλαβαίνουμε, την συνθέτουμε στη Νέα μορφή της Ελληνικής γλώσσας και την αντιλαμβανόμαστε, με το σκεπτικό ότι όποιος γνωρίζει Νέα Ελληνικά γνωρίζει Αρχαία Ελληνικά, διότι η Ελληνική γλώσσα είναι ενιαία διαχρονικώς με πολλές μορφές του ίδιου λεκτικού περιεχομένου. Με άλλα λόγια, θα ακολουθούμε την μέθοδο κατανόησης μιας λέξης μέσα από την ετυμολογία της. Αυτό πρέπει να γίνει και στα σχολεία, να διδαχθούμε τη σημασία των λέξεων που χρησιμοποιούμε.

Θα κάνω μια εξήγηση συνοπτικώς πιο κάτω. Κατ’αρχάς να εξηγήσω την ίδια την λέξη“ετυμολογία”. Τι σημαίνει; “Ἐτεός” είναι ο αληθής, ο γνήσιος. Οι πρόγονοί μας όταν ήθελαν να πουν “αλήθεια (είναι);” έλεγαν ” ἐτεόν (ἐστί);” “Ἐτάζω” σημαίνει “δοκιμάζω, ερευνώ, εξετάζω” (οδεύω, δηλαδή, προς την αλήθεια). Άλλωστε, “εξετάζω“ = ἐξ +ἐτάζω. ” Ἔτυμος ” είναι ο αληθής, ο γνήσιος και “ἔτυμον” το αληθές. “Ετυμολογία“, λοιπόν, είναι ο λόγος περί του ετύμου, δηλαδή περί του αληθούς. Η ετυμολογία μας αποκαλύπτει τα αληθή γνωρίσματα και χαρακτηριστικά των πραγμάτων, των ιδεών και των ονομάτων. Το ζήτημα της ετυμολογίας και της ορθότητας των ονομάτων εξετάζουν ο Σωκράτης, ο Κρατύλος και ο Ερμογένης στο έργο του Πλάτωνος “Κρατύλος“. Σήμερα χρησιμοποιούμε και την λέξη “ετυμηγορία“ = ἔτυμος + ἀγορεύω: ομιλώ δημοσίως, λέω δημοσίως τι είναι αλήθεια.

Συνεχίζω με διάφορες λέξεις ούτως ώστε να δείξω με πολλά παραδείγματα τη μέθοδο αλλά και τον πλούτο της Ελληνικής γλώσσας. Όλα τα παιδιά λένε και ξέρουν το “υποβρύχιον”, αλλά αγνοούν τι σημαίνει βρύχιον-α, που σημαίνει βαθιά νερά. Διαβάζουμε στον Όμηρο ότι η φωνή λέγεται “αὐδή”. Σήμερα λέμε “έμεινα άναυδος”, “απηύδησα μαζί του”. Επίσης στον Όμηρο η γη ονομάζεται ἄρουρα. Υπάρχει Έλληνας που να μην γνωρίζει τον αρουραίο ποντικό; Tι θα πει αρουραίος ποντικός; O ποντικός της γης. Η γη ονομάζεται καιχθών, εξού και λέμε υποχθόνιος και καταχθόνιος. Λέμε επίσης αλεξικέραυνο, αλλά δεν ξέρει κανείς ότι ἀλέξω σημαίνει εμποδίζω. Επίσης λέμε μπουκάλι και όχι φιάλη, αλλά στη σύνθεση λέμε εμφιάλωση και όχι εμπουκάλωση, ζητούμε εμφιαλωμένο και όχι μπουκαλωμένο. Το ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη ψωμί. Λέμε ψωμί και όχι άρτος, αλλά στη σύνθεση λέμε αρτοποιείο, αρτεργάτες. Όμως και η λέξη ψωμί απαντάται στον Ξενοφώντα (“Απομνημονεύματα” Γ, 14, 5). Αριστοτέλη (“Ρητορική” 3, 4, 3) όπου “ψωμός” σημαίνει άρτος και η μπουκιά (βούκα) άρτου ελέγετο “ὄψον” από το οποίο προέρχεται το “ὀψώνιον” (αγορά τροφίμων) και σήμερα τα “ψώνια”. Λέμε επίσης παπούτσι και όχιυπόδημα αλλά λέμε υποδηματοποιείο και όχι παπουτσοκατασκευαστήριο. Ρούχο και όχιένδυμα αλλά ενδύω και ένδυση. Κυνήγι και όχι θήρα αλλά λαθροθήρας, χρυσοθήρας, θηρεύω. Ένα ακόμα όχι τόσο γνωστό είναι το Ομηρικό επίρρημα “θαμά” που σημαίνεισυχνά. Το λέμε και σήμερα στα παράγωγα λέγοντας “αυτός είναι τακτικός θαμώνας“. Ακόμα μια πιο δύσκολη λέξη είναι το δέρκομαι που σημαίνει βλέπω. Η λέξη δέρκος είναι το βλέμμα. Σήμερα λέμε οξυδερκής και όχι οξυβλέμματος. Λέμε το δέρκος αλλά δεν το γνωρίζουμε. Λέγουμε πάντοτε και όχι αεί, αλλά αείμνηστος, αειθαλλής. Όπως βλέπουμε εάν δεν χρησιμοποιήσουμε τα Αρχαία Ελληνικά οδηγούμαστε σε λεκτικό αδιέξοδο.Δε θα μπορούμε να μιλήσουμε. Μόνο από αυτό φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Αρχαία Ελληνική είναι γλώσσα ζωντανή. Παραδείγματος χάριν, “κομῶ” σημαίνει φροντίζω, ενώ “κομμῶ” σημαίνει στολίζω, εξού και το κομμωτήριο που είναι το στόλισμα της κεφαλής. Το “κομῶ” το λέμε σήμερα στη σύνθεση. Λέμε ανθοκόμος, αυτός που φροντίζει τα άνθη, νοσοκόμος, αυτός που φροντίζει τη νόσο, ιπποκόμος, αυτός που φροντίζει τα άλογα. Υπάρχει λοιπόν μέσα στη Νέα Ελληνική γλώσσα, η αρχαία, η οποία αποτελεί τον σκελετό, τη βάση, το έδαφος, επί της οποίου στηρίζεται η Νέα Ελληνική γλώσσα, η λεγομένη δημοτική. Αναφέρουμε επίσης τη λέξη φροντίδα και όχικῆδος, αλλά κηδεμόνας και κηδεία, δηλαδή φροντίδα νεκρών. Λέμε τάφος και όχιτύμβος, αλλά τυμβωρύχος και επιτύμβιος. Θάλασσα και όχι πόντος αλλά ποντοπόρος και υπερπόντιος.

Είναι σημαντικό επίσης να γνωρίζουμε τις προθέσεις. Η Ελληνική γλώσσα είναι η μόνη γλώσσα στον κόσμο που επιτυγχάνει τις πολυσυνθέσεις με τις προθέσεις. Κάθε φορά που αλλάζει η πρόθεση αλλάζει και το νόημα της λέξης. Π.χ. Ας πάρουμε το ρήμα βάλλω. Πάει με όλες τις προθέσεις. Αναβάλλω, διαβάλλω, επιβάλλω, εκβάλλω, παραβάλλω. συμβάλλω κτλ. Το ίδιο και με το ρήμα μένω. Όμως άλλο το νόημα του “περιμένω” και άλλο του“αναμένω”. Το αναμένω αναφέρεται σε χρόνο και το περιμένω αναφέρεται σε τόπο. Λέμε “αίθουσα αναμονής στον σιδηροδρομικό σταθμό”, δηλαδή πας κάθεσαι, να περάσει χρόνος για να φύγεις, ενώ λέμε “θα σε περιμένω στο περίπτερο”, δηλαδή αναφορά σε τόπο.

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα με τα οποία θα συνεχίσω για να εξηγήσω ακόμη καλύτερα την μέθοδο που προτείνω. Όταν θα καλέσουμε κάποιον σπίτι μας, του λέμε “έλασπίτι” και όχι “έλα στην οικία“. Παρόλα ταύτα λέμε ένοικος, άποικος, κάτοικος, συγκάτοικος, οικοσκευή κτλ. Θέλοντας να γίνω σαφέστερος, στην καθημερινή μας ομιλία λέμε πουλάω και όχι πωλώ, επούλησα και όχι επώλησα. Εκείνο το οποίο όμως τονίζω είναι ότι στη σύνθεση εξακολουθεί να λέγεται το πωλώ, εξού και ανθοπώλης, κρεοπώλης, αγοραπωλησία κλπ. Η σύνθεση γίνεται με το πωλώ και όχι το πουλώ. Κανείς δε λέει ανθοπούλης, κρεοπούλης, αγοραπουλησία. Στα Αρχαία υπάρχει η λέξη αμβλίσκω και σήμερα λέμε άμβλωση. Μία ακόμα ενδιαφέρουσα λέξη είναι το μάτι που στην Ομηρική γλώσσα αναφέρεται ως οφθαλμός. Λέμε μάτι αλλά την ίδια ώρα λέμε οφθαλμίατρος και εποφθαλμιώ. Παράλληλα στα δωρικά ο οφθαλμός ελέγετο οπτίλος και σήμερα στη σύνθεση λέμε κατοπτεύω και στην παραγωγή λέμε οπτικός, οπτασία. Υπέροχη λέξη που αξίζει να γνωρίζουμε είναι ο νόστος που σημαίνει επιστροφή. Σήμερα δε λέμε νόστος. Λέμε όμως νοσταλγία και παλινόστησις. Δε λέμε ἑστίασις, αλλά γεύμα, αλλά λέμε εστιατόριο και συνεστίαση. Δε λέμε ἔδω αλλά τρώγω, αλλά λέμε έδεσμα και εδώδιμα.

Ανέφερα πιστεύω πάρα πολλά παραδείγματα αποδεικνύοντας ότι η Αρχαία Ελληνική είναι ζωντανή γλώσσα και όσοι λένε το αντίθετο αποδεικνύουν την αμάθειά τους. Έχω δε την πεποίθηση ότι πρότεινα έναν όμορφο και ενδιαφέρον τρόπο για εκμάθηση και κατανόηση της γλώσσας μας. Έναν τρόπο που θα κάνει τα νέα παιδιά να αγαπήσουν ότι πιο πολύτιμο προσέφεραν οι αρχαίοι ημών Έλληνες στην ανθρωπότητα και τον πολιτισμό.

Οφείλω να αναφέρω ότι ουδείς δύναται να ετυμολογήσει όλες τις αρχαίες λέξεις. Είναι αδύνατον ένα, λίγα ή πολλά άτομα να το επιτύχουν. Χρειάζεται πολυπληθής Σχολή, η οποία να εργάζεται πυρετωδώς για δεκαετίες, για να επιτύχει ένα καλό αποτέλεσμα. Αν όμως γίνει κάτι τέτοιο, η εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας θα γίνει πολύ εύκολη και η μόρφωση που θα αποκομίσουμε θα είναι τεράστια. Είναι χρέος όλων μας να πιέσουμε τα Πανεπιστήμια, την Ακαδημία των Αθηνών, να ασχοληθούν με την Ελληνική γλώσσα και να προσφέρουν στον Ελληνισμό και την ανθρωπότητα ένα πολύτιμο έργο.

«Η Ελληνική γλώσσα για μένα είναι σαν κοσμογονία. Δεν είναι απλώς μιά γλώσσα…» R.H. Robins, Άγγλος γλωσσολόγος

Μάριος Γεωργίου

http://www.dubiumn.com/