Μνήμες της Ιεράς Οδού

Ο βράχος της Ποικίλης και τα ερείπια του ιερού της Αφροδίτης εν Κήποις στο Δαφνί. Χρονολογία έκδοσης 1985 Έκδοση SKENE, James. Μνημεία και τοπία της Ελλάδος, 1838 – 1845, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1985.

Ποιος είναι αυτός ο δρόμος που θεωρείται ο αρχαιότερος στην Ελλάδα; Ο λόρδος του Έλγιν,Θωμάς Μπρούκς , έκανε μια στάση για να αρπάξει τρεις ιωνικούς κίονες και ο Α. Σικελιανός έγραψε ποίημα για τις ειδυλλιακές εικόνες που έζησε δίπλα στο ποτάμι... 

Πρόκειται για έναν σπουδαίο δρόμο της αρχαιότητας που άντεξε μέσα στον χρόνο και έχει φωτεινή ιστορία. Συνέδεε το Θριάσιο Πεδίο με τη Δυτική Πύλη της Αθήνας και πήρε αυτό το όνομα γιατί αποτελούσε τη διαδρομή που ακολουθούσε η πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων.




Κατά μήκος της διαδρομής υπήρχαν αρκετά μνημεία, κάποια από τα οποία έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Σήμερα το μόνο τμήμα που διατηρεί κάποια στοιχεία από την αρχαία διαδρομή είναι το 1 χλμ που συνδέει το ιερό της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμαγκά με τη Λίμνη Κουμουνδούρου.

Ερείπια του ιερού της Αφροδίτης εν Κήποις στο Δαφνί. Χρονολογία έκδοσης 1985 Έκδοση SKENE, James. Μνημεία και τοπία της Ελλάδος, 1838 – 1845, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1985

 Η Ιερά Οδός είναι ο αρχαιότερος δρόμος της Αττικής και για πολλούς και της Ευρώπης. Το πλάτος της Ιεράς Οδού ήταν πέντε μέτρα και σε πολλά σημεία υπήρχαν χτισμένες πέτρες εκατέρωθεν για να συγκρατούν τα νερά και να προφυλάσσουν το οδόστρωμα.

 Σε σημεία που γλιστρούσαν, λάξευαν σκαλοπάτια, ενώ έχει σωθεί επιγραφή από το 421 π.Χ. που μαρτυρά ότι οι ιερείς του ναού της Θεάς Δήμητρας, οι οποίοι τη συντηρούσαν, είχαν παραγγείλει την κατασκευή γέφυρας  στους Ρειτούς....

Ιερά Πύλη και Ηριδανός ποταμός. Από εκεί ξεκινά η αρχαία Ιερά Οδός... 

Η Ιερά Οδός ξεκινούσε από το δίπυλο και την Ιερά Πύλη που βρισκόταν πριν από τον Κεραμεικό. Λίγο παρακάτω, στο σημείο που είναι σήμερα η διασταύρωση της Ιεράς Οδού με την Κωνσταντινουπόλεως ήταν η περιοχή Σκίρον, τοποθεσία στην οποία κατέληγε μια πομπή από την Ακρόπολη κάθε Ιούνιο. Αυτό ήταν και το φυσικό όριο του ελαιώνα, ενώ σε μικρή απόσταση, εκεί που βρίσκεται σήμερα η Γεωπονική, υπήρχε η περίφημη «Ελιά του Πλάτωνα».

Δύο άλλες Καρυάτιδες στήριζαν τα μικρά Προπύλαια του Ιερού της Δήμητρας της Ελευσίνας. Η μία βρίσκεται στο Μουσείο της Ελευσίνας και η άλλη στο Fitzwilliams του Καίμπριτζ (σε μια ανάλογη ιστορία αρπαγής με αυτήν του λόρδου Ελγιν ααπό τον Εντουαρντ Κλαρκ). Αυτή που βρίσκεται στην Ελλάδα, έχει το όνομα «Κιστοφόρος Κόρη», διότι πάνω στο κεφάλι της βρίσκεται μια «κίστη», δηλαδή ένα ιερό κιβώτιο κυλινδρικού σχήματος διακοσμημένο με σύμβολα ελευσινιακής λατρείας (όπως στάχυα και παπαρούνες).Από ourathens.blogspot.gr/

 Σε αυτό το τμήμα υπήρχαν ναοί και ιερά με σημαντικότερο αυτό της Δήμητρας και της Κόρης, ενώ σε μικρή απόσταση ήταν η κοίτη του Κηφισού όπου υπήρχε γέφυρα. Ο ναός του Αγίου Σάββα στην περιοχή είναι κτισμένος πάνω στα ερείπια του ναού που ήταν αφιερωμένος στον Μειλίχιο Δία....

Απομεινάρι της αρχαίας Ιεράς Οδού, στην περιοχή Σκαραμαγκάς, πλησίον της Λίμνης Ρειτών... 

Πλήθος ευρημάτων έχουν φέρει στην επιφάνεια οι  αρχαιολογικές ανασκαφές στο Αιγάλεω, ενώ δεν είναι ακόμη γνωστό το σύνολο των ευρημάτων που αποκάλυψε ο μετροπόντικας που έφτασε στην πλατεία Εσταυρωμένου.
 Είναι σίγουρο πως έχουν εντοπιστεί  τρεις μεγάλοι σαρκοφάγοι με θραύσματα αγγείου κι ένα σημαντικό τμήμα της Αρχαίας Οδού. Το πρώτο μνημείο που έβλεπαν οι επισκέπτες της Αθήνας ήταν ο τάφος της Πυθιονίκης στο Χαϊδάρι, στο σημείο απ΄ όπου φαίνεται και σήμερα η Ακρόπολη, μπαίνοντας στην Αθήνα....

Πάντως, είναι γεγονός ότι οι αρχαίες πληροφορίες για το μνημείο της Πυθιονίκης προκαλούσαν το ενδιαφέρον των νεότερων περιηγητών της περιοχής, όπως ακριβώς η σπάνια ομορφιά της εταίρας προκαλούσε τη φαντασία των αρχαίων Αθηναίων λίγο μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό το γεγονός ότι το μνημείο αναφέρεται σχεδόν από όλους τους διαβασμένους περιηγητές που πήγαιναν στην Ελευσίνα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα μ.Χ. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Γάλλο διανοούμενο, ιατρό και ιστορικό FranQois Pouqueville (1770-1838), που περιηγήθηκε την Αττική αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα κατά την περίοδο 1805-1815˙ οι ευφάνταστες σκέψεις του σχετικά με την Πυθιονίκη και το μνημείο της είναι αποτυπωμένες στο παρακάτω απόσπασμα 
«Όταν πλησίαζαν οι γόητες της Αθήνας στο μνημείο της, τραγουδούσαν ραίνοντάς το με άνθη: "Ύμνοι, σχόλια, η ψυχή των διασκεδάσεών μας, κι εσύ ελεφαντοστέινη λύρα, όλα αναπαύονται κάτω από το άψυχο αυτό μάρμαρο. Γιατί να πεθάνεις, ενώ ήσουν τόσο όμορφη;". Ο Άρπαλος είχε δώσει διακόσια τάλαντα για να ανεγείρει αυτό το μνημείο και ο Λουκιανός ξεσηκώθηκε αγανακτισμένος, σχολιάζοντας πως τα παιδιά της πατρίδας που πέθαναν στη Σικελία πολεμώντας για την ελευθερία της Ελλάδας, δεν είχαν ούτε ένα χορτάρινο τάφο». 
Η απώλεια του μνημείου αυτού στέρησε το Χαϊδάρι από ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό και ενδιαφέρον ιστορικό στοιχείο.- www.haidari.gr/

Ιερά Οδός μπροστά στον ναό της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμαγκά (1937)... 

Ο Παυσανίας που περιγράφει την διαδρομή αναφέρει ότι  συνάντησε το Ιερό του Απόλλωνα στο Δαφνί. Εκεί ήταν μία από τις πιο σημαντικές στάσεις της ελευσινιακής πομπής. Μάρτυρας της ύπαρξης του ναού αποτελεί ο κίονας που είναι εντοιχισμένος στη Μονή Δαφνίου.

 Κιονόκρανο και βάση ενός από τους τρεις ιωνικούς κίονες που μετέφερε ο  λόρδος του  Ελγιν ,Θωμάς Μπρούκς από το Δαφνί στη Μεγάλη Βρετανία Σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο (Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 1962-1963, πίν. 10) από το haidari.culhub.gr/

Τους υπόλοιπους τρεις τους είχε αρπάξει ο  λόρδος του  Ελγιν ,Θωμάς Μπρούκς  και τους είχε μεταφέρει στο Λονδίνο. Την ύπαρξή τους είχε επιβεβαιώσει και ένας άλλος Άγγλος περιηγητής  και αρχαιολόγος, ο Edward Dodwell (1767-1832), που πέρασε από το Δαφνί το φθινόπωρο του 1805. Ανέφερε ότι υπήρχαν μερικοί μικροί ιωνικοί κίονες με τα κιονόκρανά τους.  Οι κίονες σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο μαζί με την υπόλοιπη κλεμμένη Ελλάδα.

Ο κίονας στη Μονή Δαφνίου από το Ιερό του Απόλλωνα. Τρεις από αυτούς άρπαξε ο λόρδος του  Ελγιν ,Θωμάς Μπρούκς . Σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο... 

Η Ιερά Οδός συνεχίζονταν μέχρι την Ελευσίνα και πριν από τον Σκαραμαγκά βρισκόταν σε λόφο το ιερό της Αφροδίτης. Μετά το ιερό ήταν τα ρέματα στους Ρείτους και η κοίτη του Κηφισού προς την Ελευσίνα που πλημμύριζε και τότε.

Η εν Ελευσίνα γέφυρα του Αδριανού

 Εκεί, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αδριανός έφτιαξε γέφυρα με τέσσερα τόξα για να γλιτώσουν οι κάτοικοι και οι καλλιέργειες από τα νερά. Το φυσικό τοπίο που περιέβαλε την Ιερά Οδό δεν άλλαξε σημαντικά από την αρχαιότητα έως τις αρχές του 20ου αιώνα όπως καταδεικνύουν πλήθος από φωτογραφίες, γκραβούρες και καρτ ποστάλ....

Καρτ ποστάλ με άποψη της Ιεράς Οδού... 

Η αρχαία οδός που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα παρέμενε για αιώνες ένας πανέμορφος δρόμος που προσφερόταν για περίπατο, πέρα από την κάλυψη των συγκοινωνιακών αναγκών.
Ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός στο ομώνυμο ποίημα που αφιέρωσε στην Ιερά Οδό αναφέρει ότι επέλεξε τον συγκεκριμένο δρόμο για να «ν΄ αρμέξει ζωή από τον έξω κόσμον», αγναντεύοντας το όμορφο τοπίο και χαζεύοντας τους πλανόδιους και τους αρκουδάδες.

Τμήματα ιωνικών κιόνων από τη δυτική πλευρά του εξωνάρθηκα. Εντοπίστηκαν μέσα στον περίβολο της μονής Δαφνίου (Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 1962-1963, σελ. 41, εικ. 19).-haidari.culhub.gr/

 Η περιγραφή του εντυπωσιάζει και συγκινεί: «Tι ήταν για μένα αυτός ο δρόμος πάντα σα δρόμος της Ψυχής. Φανερωμένος μεγάλος ποταμός, κυλούσε εδώθε αργά συρμένα από τα βόδια αμάξια γεμάτα αθεμωνιές ή ξύλα, κι άλλα αμάξια, γοργά που προσπερνούσαν, με τους ανθρώπους μέσα τους σαν ίσκιους.« Οι λόγοι για τους οποίους η σημερινή εικόνα της Ιεράς Οδού δεν έχει καμία σχέση με αυτή της καρτ ποστάλ και της περιγραφής του Σικελιανού είναι πολλοί και δυσάρεστοι.

 Άλλωστε και ο ποιητής, που έγραψε το συγκεκριμένο ποίημα το 1935 ήθελε να δείξει τη βαρβαρότητα του ανθρώπου που καταστρέφει τη φύση, τη Μεγάλη Θεά, την αιώνια Μάνα και εν τέλει την υποδούλωσή του....

Άγγελος Σικελιανός... 

Ακολουθεί το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού

 «Ιερά Οδός»: 

Aπό τη νέα πληγή που μ” άνοιξεν η μοίρα έμπαιν” ο ήλιος, θαρρούσα, στην καρδιά μου, με τόση ορμή, καθώς βασίλευε, 

όπως από ραγισματιάν αιφνίδια μπαίνει το κύμα σε καράβι π” ολοένα βουλιάζει. 

Γιατί εκείνο πια το δείλι, σαν άρρωστος, καιρό, που πρωτοβγαίνει ν” αρμέξει ζωή απ” τον έξω κόσμον, 

ήμουν περπατητής μοναχικός στο δρόμο που ξεκινά από την Aθήνα 

κ” έχει σημάδι του ιερό την Eλευσίνα. 

Tι ήταν για μένα αυτός ο δρόμος πάντα σα δρόμος της Ψυχής. 

Φανερωμένος μεγάλος ποταμός, κυλούσε εδώθε αργά συρμένα από τα βόδια αμάξια

 γεμάτα αθεμωνιές ή ξύλα, κι άλλα αμάξια, γοργά που προσπερνούσαν, 

με τους ανθρώπους μέσα τους σαν ίσκιους.... 

ΠΗΓΕΣ 
www.mixanitouxronou.gr/ Με πληροφορίες από ieraodos.wordpress.com...
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ     http://ellinondiktyo.blogspot.gr/