Πώς νανούριζαν οι μητέρες τα μωρά τους στην Αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο;

Αρχαία και βυζαντινά ναναρίσματα και ταχταρίσματα

(ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο για τα νανουρίσματα και τον τρόπο με τον οποίο κοίμιζαν οι μητέρες και οι τροφοί τα μωρά στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο.Γιατί πάντα η μητρότητα εμπνέει…)

Τα λαϊκά ναναρίσματα και ταχταρίσματα είναι είδος ποιητικού Λόγου με παγκοσμιότητα και ρίζες βαθιές που φθάνουν ως τους αρχαίους λαούς. Και είναι αυτό φυσικό αφού η πηγή τους είναι ημητρότητα, η ακατάλυτη αυτή σχέση που εμπνέει και μεγαλουργεί.

Στην Ελληνική αρχαιότητα πριν από τον Πλάτωνα δεν έχουν διασωθεί κείμενα που να μας διαφωτίζουν σχετικά. Βρίσκουμε όμως στοιχεία που δηλώνουν ότι οι Αρχαίοι επικαλούνταν τονΎπνο για να απαλύνει με την παρουσία του τις δυσκολίες και τα βάσανα θεών και ανθρώπων.[...]

Ο Πλάτων, στους «Νόμους», μας δίνει την πρώτη πληροφορία για τη χρησιμότητα του λικνίσματος των μικρών παιδιών καθώς και για τον τρόπο που τα αποκοίμιζαν.

«…σώματός τε καί ψυχής των πάνυ νέων την τιθήνησιν καί κίνησιν γιγνομένην ότι μάλιστα διά πάσης νυκτός τε καί ημέρας, ώς έστι σύμφορος άπασι μεν, ούχ ήκιστα δε τοίς ότι νεωτάτοισι, καί οικείν, εί δυνατόν ήν, οίον αεί πλέονταςֹ νύν δ’ ώς εγγύτατα τούτου ποιείν δει περί τα νεογενή παίδων θρέμματα. Τεκμαίρεσθαι δέ χρή καί από τώνδε, ώς έξ εμπειρίας αυτό ειλήφασι καί εγνώκασιν όν χρήσιμον αί τε τροφοί των σμικρών καί αί περί τά των Κορυβάντων ιάματα τελούσαιֹ ήνικα γάρ άν που βουληθώσιν κατακοιμίζειν τά δυσυπνούντα των παιδίων αί μητέρες, ούχ ησυχίαν αυτοίς προσφέρουσιν αλλά τουναντίον κίνησιν, εν ταίς αγκάλαις αεί σείουσαι, καί ου σιγήν αλλά τινα μελωδίαν καί ατεχνώς οίον καταυλούσι των παιδίων, καθαπερεί των εκφρόνων, βακχειών, ιάσει ταύτη τή τής κινήσεως άμα χορεία και μούση χρώμεναι».

στα νέα ελληνικά:

«… η τροφή και η κίνησις του σώματος και της ψυχής των πάρα πολύ νέων, που γίνεται συνεχώς κατά το δυνατόν, μέρα και νύχτα, είναι ωφέλιμη για όλους μεν ανεξαιρέτως, κυριώτατα δε για τους πάρα πολύ μικρούς, οι οποίοι αν ήταν δυνατόν, θα έπρεπε να ζουν λικνιζόμενοι σαν να έπλεαν συνεχώς. Να, λοιπόν, τώρα που αυτό, ως ελάχιστα, πρέπει να κάνει κανείς με τα νεογέννητα παιδιά. Αυτό πια μπορεί να το διαπιστώσει κανείς και από το εξής: ότι αι τροφοί των μικρών παιδιών και εκείνες που εκτελούν τα ιάματα των Κορυβάντων έχουν διδαχθεί εκ πείρας και έχουν μάθει ότι είναι χρήσιμο πράγματι, οσάκις οι μητέρες θέλουν να κοιμίσουν τα παιδιά τους, που δύσκολα τα παίρνει ο ύπνος, δεν τους προσφέρουν ησυχίαν αλλ’ αντιθέτως κίνησιν κουνώντας τα στην αγκαλιά τους συνεχώς και όχι σιωπήν, αλλά κάποιο νανούρισμα και κατ’ αυτόν τον τρόπο μαγεύουν τα παιδιά σαν να παίζουν τον αυλό, όπως ακριβώς κάνουν οι ξεφρενιασμένες βακχείες χρησιμοποιώντας τη συνδυασμένη αυτή κίνηση του χορού και της μουσικής σαν γιατροσόφι».

Αργότερα ο Θεόκριτος διασώζει, στα «Ειδύλλια» το νανάρισμα της Αλκμήνης και αναφέρει ότι αφού έλουσε κι εχόρτασε γάλα τα παιδιά της, το δεκάμηνο Ηρακλή και τον Ιφικλή που ήταν μια νύχτα μόνο μικρότερος του αδελφού του, τους έβαλε σιγά-σιγά να πλαγιάσουν σε χάλκινη ασπίδα, λάφυρο του Αμφιτρύωνα από τον σκοτωμένο Πτερέλαο. Και είπε τα κεφαλάκια τους χαϊδεύοντας η Αλκμήνη:

«Εύδετ ’ εμά βρέφεα γλυκερόν κει εγέρσιμον

ύπνονֹ εύδετ’ εμά ψυχά, δυ αδελφεώ,

εύσοα τέκνα. Όλβιοι ευνάζοισθε και

όλβιοι αώ ίκισθε.

Ώς φαμένα δίνασε σάκος μέγαֹ τούς δ ’ έλαβε ύπνος».

Σε μετάφραση Ιωάννου Πολέμη:

«Ύπνο γλυκό κι ύπνο αλαφρό παιδιά μου κοιμηθείτε.

Κλείσετε τα ματάκια σας ευτυχισμένα αδέρφια.

Καλότυχο το πλάγιασμα και το ξημέρωμά σας,

Και λέγοντας τα λόγια αυτά, κουνούσε την ασπίδα

και τα παιδιά κοιμήθηκαν κι ύπνος γλυκός τα πήρε».

********************************

Βυζαντινοί χρόνοι

Ναναρίσματα των Βυζαντινών χρόνων, κατά τις πηγές, δεν διασώθηκαν. Σύμφωνα με τον Φαίδωνα Κουκουλέ οι στίχοι που απηχούν Βυζαντινό νανάρισμα είναι αυτοί που αναφέρει ο Πόπλιος Παπίνιος Στάτιος στην «Αχηλληίδα»: «Κοιμήσου τέκνον μου καλό, ψυχής παρηγορία ανάπαυσις του γήρους μου, ψυχή μου και πνοή μου».

Το γεγονός όμως ότι και οι Βυζαντινές μητέρες νανάριζαν τα παιδιά τουςεπιβεβαιώνεται και από τις παρακάτω μαρτυρίες:

Ο Σέξτος ο Εμπερικός αναφέρει: «Νήπια γούν ευμελώς μινυρίσματος κατακούοντα κοιμίζεται».

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην «Partologia Graeca» το πιστοποιεί γράφοντας:

«Ούτως η φύσις πρός τά άσματα καί τά μέλη ηδέως έχει καί οικείως ώς καί τά υπομάζια παιδία κλαυθμηριζόμενα καί δυσχεραίνοντα ούτω κατακοιμίζεσθαιֹ αί γούν τίτθαι έν ταίς αγκάλαις αυτά βαστάζουσαι πολλάκις απιούσαι τε καί επανιούσαι καί τινα αυτοίς κατεπάδουσαι άσματα παιδικά ούτως αυτών τά βλέφαρα κατακοιμίζουσι».

Σε μετάφραση Ιφιγένειας Χατζηγεωργίου:

 «Έτσι η φύση διάκειται ευνοϊκά και φέρεται φιλικά προς τα τραγούδια και τις μελωδίες όπως και τα παιδιά που κλαίνε και δυσκολεύονται έτσι να κοιμηθούν, οι παραμάνες τους λοιπόν κρατώντας τα στην αγκαλιά τους, πάνε κι έρχονται πολλές φορές και μαγεύοντάς τα με μερικά παιδικά τραγούδια (νανουρίσματα) τα κοιμίζουν».

Ο Γεώργιος Παχυμέρης στο έργο του «Μιχαήλ Παλαιολόγος» μιλά για μία τροφό η οποία για να αποκοιμίσει το μωρό που έκλαιγε στην κούνια του «μέλλει τινί πολλά έκ μελέτης συνείρε καί εμελώδει».

Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος μαρτυρεί ότι η Ευλογία, η μεγαλύτερη αδελφή του Μιχαήλ Παλαιολόγου και κόρη του Ανδρόνικου Παλαιολόγου, η οποία είχε τη φροντίδα του αδελφού της στην πρώτη του παιδική ηλικία συνήθιζε «να κατευνάζει τας παιδικάς αυτού κραυγάς και να αποκοιμίζει αυτόν άδουσα ασμάτιον λέγον ότι θέλει γίνει ποτέ βασιλεύς, ότι θέλει εισέλθει εις Κωνσταντινούπολή (κατείχετο τότε υπό των Φράγκων) δια της χρυσής πύλης και ότι θέλει κατορθώσει μεγάλα πράγματα».

Πηγή: Νεοελληνικά Λαϊκά Ναναρίσματα και Ταχταρίσματα, Γιάννας Β. Σέργη, εκδόσεις Φιλιππότη.

 ΠΗΓΗ

ευχαριστώ πολύ τον διαχειριστή της ιστοσελίδας www.e-istoria.com

για την βοήθειά του στην δημιουργία της ανάρτησης αυτής. Alexia

http://antexoume.wordpress.com/